Het thema van Open Monumentendag 2025 is: Erfgoed & Architectuur – Gebouw(d) om te blijven
De kabbelende heldere beek baant zich een weg door de kleine geul, stevig opgebouwd uit leemgrond, die aan beide zijden een flauwe helling heeft. Het betreft een opgeleide beek, opgeleid als -in boven het maaiveld verheven-. Het water wordt hier kunstmatig hoog gehouden om stroomafwaarts naar beneden te kunnen storten als een kleine waterval.
Ooit, in de late middeleeuwen stroomde deze beek vanuit het achterland van Ruurlo en Broek via het landgoed De Wiersse, onder de Schoneveldsdijk door naar landgoed ’t Medler. Daar, in het moerassige broekbos lag ooit een versterkt bouwwerk, een zogeheten spieker: een uit bakstenen opgetrokken gebouw met één of meer verdiepingen, bedoeld om levensmiddelen voor mens en dier droog te houden, maar ook om de oogst veilig te stellen voor roofridders en ander gespuis. Een dubbele gracht moest de toegang bemoeilijken en het bouwwerk, waarvan thans enkel nog de fundering resteert, beschermen. Om de gracht op peil te houden werd water toegevoerd via de opgeleide beek. Een cultuurhistorisch overblijfsel van wat ooit was. Vergeten en verwaarloosd, de beek had zijn functie in de loop der tijd verloren.
Met het systeemherstel van het stroomgebied van de Baakse Beek, het project waaraan Waterschap Rijn & IJssel de afgelopen jaren werkte in de landgoederenzone, werden verschillende onderzoeken gedaan. Grondsoorten werden in beeld gebracht, hoogtekaarten vervaardigd, de vegetatie werd benoemd, grondwaterstanden werden gemeten. In deze zoektocht kwam in de bossen van ’t Medler een tot dan toe onbekende structuur aan het licht. Parallel aan de nog aanwezige meanderende oude beekloop van de Baakse Beek bleek een kleine structuur te bestaan die op het maaiveld gelegen, zeker een meter hoger dan de beek zelf, zich een weg baande door de bossen naar de nog steeds aanwezige grachtenstructuur van ‘t Medler. Plaatselijk verdwenen, overwoekerd, vertrapt, soms als een houtsingel vorm gekregen. Een gegraven dwarsprofiel in een nog gaaf stuk van de structuur schiep duidelijkheid. Het betrof een klein dijkje waarin een schaalprofiel van leem te zien was. Dit was overduidelijk een door mensenhanden vervaardigd kunstwerk om water overheen te leiden, water bedoeld om op een andere locatie nuttig te zijn.
De dubbele omgrachting rond het huidige Huize Medler valt tegenwoordig steeds vaker droog. Aanvoer van schoon water zou hier nuttig zijn. Een plan werd gemaakt: met financiële steun van de Provincie Gelderland werd de verloren gegane opgeleide beek wederom met leem opnieuw aangelegd.
Eén probleem moest worden overwonnen: de oude/nieuwe opgeleide beek zou de watervoerende meander van de inmiddels tot Vordens beek gedoopte watergang moeten kruisen. Zo ontstond het idee om een aquaduct te bouwen waardoor het water van de opgeleide beek moeiteloos zijn weg kan vervolgen naar de gracht. Dat idee is uitgevoerd; in 2026 wordt het systeem operationeel.
Open Monumentendag is op 13 en 14 september 2025.