In Zelhem is zij wereldberoemd. Maar wie was Smoks Hanne? Hendrik Buunk vertelt in 1981 in een gedicht: ‘In Zelhem woonde ‘s ’n heks. Eur name was Smoks-Hanne. Umdat ze altied rondsmokste met völs te grote klompen an’. Smoks Hanne wordt afgebeeld als een heks op een bezemsteel. Daarmee vloog zij rond boven Zelhem. ‘Maor nimmer aoverdag; allenig in de ‘Oelenvlog’ en midden in de nacht’, zoals in het gedicht van Hendrik Buunk te lezen is.
Het verhaal van Smoks Hanne is gebaseerd op een kruidenvrouwtje dat in de 19e eeuw leefde in het bos bij ‘Lempkes beumken’. Deze markante boom stond aan de Barinkweg, die vanaf de Brinkweg richting Heidenhoek loopt. In de boom zou vroeger een lamp hebben gehangen om de reizigers bij te lichten; vandaar de naam ‘Lempkes beumken’. De Barinkweg was een ‘lijkweg’, waarlangs vroeger de begrafenisstoet vanuit Heidenhoek naar Zelhem liep. Als de stoet vanaf de kerktoren van de Lambertikerk bij Lempkes beumken zichtbaar werd, begon de kerkklok te luiden.
De plek waar Smoks Hanne woonde was dus van mystiek bezwangerd. In de omgeving ‘smokste’ zij in haar veel te grote klompen rond om kruiden te zoeken, waarmee zij mensen genas. Zij was dus een ‘goede heks’. Maar op een keer toen zij ‘s nachts achterstevoren op haar bezemsteel over Zelhem vloog, verloor zij een klomp, die twee gaten in de kerktoren van de Lambertikerk sloeg. ‘Die gaten zitten der nog in en wordt gebruukt deur doeven. Soms kump de geest van Hanne der nog wel ’s deurstoeven’, aldus Hendrik Buunk in zijn gedicht. Daarom heeft het beeld van Smoks Hanne – tegenwoordig in museum Smedekinck – slechts 1 klomp aan.
Sinds 2012 prijkt op de Markt in Zelhem ook weer een beeld van Smoks Hanne met 1 blote voet en de andere gehuld in een veel te grote klomp. Smoks Hanne is voor Zelhem een verbindende legende. Het comité Bronckhorst organiseert dit jaar in het weekend van 14 en 15 september weer de lokale activiteiten van de Open Monumentendag rond het landelijke thema ‘Erfgoed van routes, netwerken en verbindingen’. Smoks Hanne verbindt inmiddels mensen met een ‘Smoks Hanne route’, Smoks Hanne-verhalen, een standbeeld en is een inspiratie voor naamgeving van diverse gelegenheden in Zelhem.