Het Stedelijk Museum Zutphen presenteert in samenwerking met het Erfgoedcentrum Zutphen de overzichtstentoonstelling Gedrukt in Zutphen – een ode aan Zutphen boekenstad. De geschiedenis van de boekdrukkunst in Zutphen wordt getoond aan de hand van zeldzame boeken, gravuren, houtsneden, litho’s, prenten, tekeningen en schilderijen. Meer dan 100 voorwerpen, waaronder het eerste in Zutphen gedrukte boek uit 1518 en werken uit de beroemde middeleeuwse kettingbibliotheek de Librije uit de Walburgiskerk, zijn te zien t/m 15 september 2024.

Boeken zijn er al eeuwen ter lering en vermaak. Kennisoverdracht via boeken, brieven en pamfletten zorgde voor beter onderwijs, emancipatie van de samenleving en de verspreiding van nieuwe ideeën. Zutphen kent een lange geschiedenis als het gaat om het gedrukte woord. De stad herbergt al, vanaf het eerste boek dat in Zutphen gedrukt werd in 1518 (te zien in de tentoonstelling) drukkerijen, uitgeverijen en boekbinderijen en papierproducenten in de naburige Veluwezoom. De zestiende eeuw bracht via gedrukte boeken en pamfletten nieuw gedachtengoed over het humanisme, lutheranisme en de wetenschap onder een groot deel van de samenleving. De Librije in de Walburgiskerk werd in die tijd, in 1564, geopend om burgers en geestelijken via het boek te onderwijzen. Voor het eerst leent deze unieke en beroemde kettingbibliotheek enkele werken uit aan haar overbuurman, het Stedelijk Museum Zutphen.

Zutphen was in de achttiende eeuw een welvarende stad met verlichte ideeën. Wetenschap, onderwijs en religie gingen hand in hand met een dominee als J.F. Martinet die in Zutphen zijn wereldberoemde Katechismus der Natuur (en een versie voor kinderen) schreef, of David de Gorter die de Flora Zutphanica publiceerde. Zowel beide versies van de Katechismus der Natuur (1777/9) als de Flora Zutphanica (1781) zijn te zien in de tentoonstelling. Het geschreven woord was ook van groot belang in het streven van de bevolking naar meer zeggenschap in het bestuur. Tijdens de “Plooierijen” in 1702 gebruikten burgers, ontevreden met de grote macht van de stadhouder en zijn gesloten kliek van patriciërs, vlugschriften en pamfletten om de bevolking te wijzen op een alternatief – de voorbode van democratische ontwikkelingen. Later die eeuw, rond 1785, schreven patriotten, zoals Zutphenaar en edelman Robert Jasper van der Capellen, pamfletten, brieven en boeken over het recht van elke burger om gelijk te worden behandeld. In die grote maatschappelijke ontwikkelingen was de behoefte aan het gedrukte woord groot en in Zutphen werden diverse uitgeverijen en drukkerijen gesticht. De bekendste is ongetwijfeld Thieme. Naast fraai geïllustreerde schoolboeken, werden ook zogenaamde centsprenten, met allerlei onderwerpen gepubliceerd door Zutphense drukkers/uitgevers.

Deze ontwikkeling werd het begin van Zutphen als stad van uitgeverijen, drukkerijen, binderijen: Zutphen boekenstad. Het was in de negentiende en twintigste eeuw een van de grootste bedrijfstakken van Zutphen en nog altijd speelt de boekindustrie een rol van betekenis. Ook het stadbestuur gebruikte de drukpers regelmatig om regels, maar ook verantwoordingen voor hun werkzaamheden bekend te maken, in de vorm van zogenaamde ordonnanties en jaarverslagen, vaak in creatieve vormen. Tot slot besteedt de tentoonstelling ook aandacht aan de Zutphense illegale pers in de Tweede Wereldoorlog. In de tentoonstelling wordt het werk ‘AAAAAAAA!’ van de beeldend kunstenaar Gijs Müller (1971) gepresenteerd. Het buitenproportionele kartonnen gevarenbord laat ons zien hoe kwetsbaar we als mens zijn. Het vraagt de aandacht, het alarmeert ons, niet zozeer in een bijzondere situatie als in het dagelijkse leven. De kunstenaar wil zeggen “Let op! Kijk goed!“

© Foto: Stedelijk Museum Zutphen